Pieter, PA3HDU, stelde dit prachtige apparaat ter beschikking om er wat foto's van te maken. Daarvoor hartelijk dank!!!.
1 ) Inleiding.
Het apparaat heeft mijn interesse omdat de firma die dit toestel maakte mijn eerste kennismaking met de Zwitserse industrie was. Ik was als praktikant werkzaam van 9 augustus 1965 tot 28 februari 1966 op de afdeling "Elektrotextiel-Garnreinigungsanlagen". Ik werd hier als groentje geconfronteerd met de penibele nauwkeurigheid van de Zwitsers bij het maken van hun producten. De uitdrukking "Zwitserse precisie" is er niet voor niets. Ik heb er veel geleerd, ook bij mijn tweede stage adres "Radio Schweiz" in Bern. Het is dan ook niet vreemd dat ik na mijn praktijkjaar en militaire dienst weer terugkeerde naar Zwitserland, waar ik nog eens negen jaren bij de toenmalige firma "Albiswerk Zürich" werkte. Al met al een uiterst goed bestede tijd waar ik ook met weemoed aan terug denk.
Het "Zeugnis" van de firma, getekend door de grote bazen Braun en Haberkern. ( Overigens beide van Duitse afkomst ) Er werkten ook nog enkele Nederlanders, maar het grootste deel was van Zwitserse komaf en wel uit alle windstreken van Zwitserland. Dat er een redelijk stevige invloed van Duitse zijde was is ook te zien aan de hieronder beschreven ontvanger. Het nummeren van onderdelen en contacten zie je veel in oude Duitse militaire apparatuur en ook de degelijkheid van de producten was een som van Deutsche Gründlichkeit en Schweizer Prezision. Een goede combinatie!!
2 ) De ontvanger E41
Door op de afbeeldingen te klikken krijgt u een vergroting in een apart venster.
De ontvanger E-41 met daar bovenop de bijbehorende kist met spoel-units.
Eerst een stukje historie:
Deze ontvanger is vergelijkbaar met de door de Zwitserse firma Autophon ontworpen E39 die ook gebruik maakte van inschuifbare spoelsets zoals bij de National -HRO-ontvangers ook werd gedaan. De afstemcondensator is ook het model van HRO, de PW4.
De E41 was onderdeel van de "Fahrbar Leichte Funkstation 40" of wel het FL-station. De ontvanger werd ook wel "FL Empfänger" of "Empfänger Uster" genoemd.
Het bereik van de ontvanger loopt van 100 kHz to 60 MHz. Dat is een enorm breed gebied, maar dankzij de plug-ins is dit redelijk goed te realiseren. De afstemming is vrij grof, vooral op de hogere banden. Maar ja in die tijd was de bandbreedte van de meeste radiozenders wel zodanig dat het er op een paar Hertz niet aan kwam om ze te ontvangen en bovendien was het nog niet zo druk op de bandjes.
De ontvanger werd geleverd als zelfstandige eenheid ( 138 stuks) en werd echter ook als onderdeel van complete draadloze stations geleverd ( 198 stuks) , voorbeelden hier van zijn : FL40 ( Fahrbar Leicht 40), TS40 (Tragbar Schwer 40), KL43 ( Kurz Lang 43 en de M44 (Motorisierte Funkstation 44)
. De radio's in de KL43 en M44 werden met een verminderd aantal spoelsets uitgerust.
De tot dan gebruikte Lorentz ontvanger E509/I die gebruikt werd in de G1,5K ( "Grosse 1,5 kW Kurzwellenstation") werd vervangen door de E41 en is verder ook in gebruik geweest als hoofdontvanger in de G3L en G1,2K draadloze stations van de Zwitserse Luchtmacht. ZIe ook deze interessante website van Martin Bösch, Shortwave-radio Schweiz.
Een complete opstelling, waarschijnlijk een FL40. Rechts de zender, onder de tafel de voedingen en op de tafel de raamantenne van 100 cm X 100 cm met 11 windingen. Foto Collectie Martin Bösch.
De werking van de ontvanger:
Aangezien de ontvanger een totaal-bereik heeft van 100 kHz tot 60 MHz moet er over de spiegelfrequentie-selectiviteit het één en ander bedacht worden. Dat is in deze radio als volgt opgelost. Voor het bereik van band I t/m III ( 100 kHz t/m 750 kHz) wordt er gewerkt met een middenfrequentie van 70 kHz, Voor de banden IV t/m VII ( 750 kHz t/m 12 MHz) is de middenfrequentie 465 kHz gkozen en voor de banden VIII t/m X ( 12 MHz t/m 60 MHz) wordt een dubbelsuper-principe gebruikt. Hierbij wordt voor spoelset VIII (8) de eerste MF van 3,00 tot 6,35 MHz gekozen, voor spoelset IX (9) en X (10) de MF 3,25 tot 5,25 MHz gebruikt. Na de tweede menging wordt de MF weer 465 kHz.
Zou je dit met een bandschakelaar willen realiseren, dan moet je er een gigantische schakelaar met heel veel schakeldekken en schakelcontacten in zetten. Dat is nauwelijks te doen. De Zwitserse oplossing is het gebruik van de "Spulen-Sätze" of wel de spoel-eenheden. Door deze dusdanig te ontwerpen dat zij de funktie bepalen van de radiobuis met wie ze moet functioneren is een uiterst flexibele werking gegarandeerd. Hierbij is nogal wat denkwerk te verzetten, maar dat is de Zwitsers wel toevertrouwd. Hier onder de drie blokschema's van de verschillende
mogelijke ontvangst-methodes.
De oplossing voor de drie laagste banden, waarbij V10, het 70 kHz BFO, wordt ingeschakeld voor de ontvangst van CW . Als antenne wordt hier een raamantenne toegepast zodat de radio ook voor peilingen gebruikt kan worden.
De signaalweg voor de bereiken 4 t/m 7. Hiebij wordt de MF 465 kHz gehanteerd en voor CW het BFO met V 9 bijgeschakeld. De antenne die hier toegepast wordt kan een staaf-antenne zijn of een draad-antenne.
Voor de banden 8 t/m 10 wordt gebruik gemaakt van het dubbel-super principe, waarbij de tweede MF weer 465 kHz bedraagt en voor CW weer V9 wordt geactiveerd. De HF-voorversterkertrappen zijn hier volledig vervallen.
De gebruikte buizen, 9 x KF3U, 2 x KH1M en 1 x CB220M, allen van Tungsram.
Het totaalaanzicht. Deze ontvanger is bedoeld als deel van een complete zend/ontvang-installatie. Bij de zelfstandige ontvangst-units was op de plaats van de aarde-aansluiting ( rechts boven) een horloge gemonteerd. Bij de de zend/ontvangst-uitrusting was dit horloge op de zender gemonteerd.
Het vooraanzicht.
De spoelen-eenheid die hier toegepast is, 37 - 60 MHz. Deze unit behoort ook echt bij de ontvanger, TS 130.
De ontvanger TS 40 Nummer 130.
Hier is de complete spoel-unit te zien. Onder in het midden de afstem-knop met rechts boven de fijnregeling die alleen in gebruik is bij frequenties boven 10 MHz. Links de volume-regelkop, tevens aan/uit-schakelaar. De twee grote pijlknoppen zijn voor resp. de keuze voor Tg ( CW) en Ff (Phone?) Hiermee wordt ook automatisch de AVC ingeschakeld bij Phone-ontvangst. Tevens wordt hier de AVC in/uitgeschakeld.
De tweede, drie-standen-schakelaar bepaalt de keuze van de MF-bandbreedte.
Deze regeling is tussen de twee 465 kHz MF-trappen. In de stand "Schmal" wordt een kristal-filter ingeschakeld.
De linker kant met boven de antenne-aansluiting. Voor de eerste drie banden is de ingang symmetrisch en kan een raamantenne aangesloten worden. Op de andere banden is op de bovenste bus een staaf of draadantenne aan te sluiten. Overigens bestaat de raamantenne uit een raam van 100 x 100 cm. met 11 windingen. De ontvanger heeft zijn eigen antenne(s) terwijl de zender ook over zijn eigen antennes beschikt.
De vijfpolige connector onder is voor de verbinding met de voedingseenheid. De voedingsspanningen bedragen 6 Volt bij 0,47 Amp voor de gloeispanning ( pin 222) en 120 Volt anodespanning bij 35 mA (Pin 7). De connector heeft verder een aansluiting ( Pin 195) die gevoed wordt wanneer de zender in bedrijf is, deze spanning ( -50 Volt) activeert het zend/ontvang-relais in de ontvanger. Een vijfde pin ( Pin 172) voert het meeluistersignaal ( 900 Hz) van de zender naar de ontvanger.
De rechter zijde, met de telefoonaansluitingen. De beide linkse geven beide een zesendertigste deel van het totale uitgangsvermogen ( ongeveer 1 mWatt). De rechtse bussen zijn voor een volledig uitgangsvermogen van 50 mWatt. De meest gunstige impedantie is 3000 Ohm. Rechts boven de aarde-aansluiting.
De rechter zijkant.
Onderdeelnummer 53, de "Eisenwasserstoff-widerstand met de eigenschap 0,9 tot 2,7 Volt, 0,47 Amp.
De achterkant met de rechthoekige behuizingen voor de spoelen en de ronde afschermbussen voor de buizen. Het ziet er allemaal als nieuw uit.
De linker kant
Het zend/ontvangrelais dat de antenneingang kortsluit bij zenden en tevens de kathodespanning van V1 op een hoog positief potentiaal zet en de buis zo volledig afknijpt. Rechts het wieltje waar over de stalen snaar van de afstemming loopt.
De onderkant, een lust voor het oog. Normaal gesproken is deze ruimte afgesloten met een metalen grondplaat.
De viervoudige afstemcondensator van het HRO-type, prachtig materiaal. (Er bestaan ook uitvoeringen met de aandrijving aan de zijkant.)
Een kleurrijk geheel waarbij alle componenten genummerd zijn evenals de verbindingspunten. Netjes bedraad met haakse bochtjes en het werkt ook nog goed!!
De rechter kant. de zwarte ronde dingen zijn schijven die contacten (AVC aan/uit) mechanisch aansturen bij het verdraaien van de achterliggende potmeters.
Bovenaanzicht van de radio. De HF-buizen zijn allen vlak bij de spoelunit geplaatst, alles keurig in het gelid.
De functies van de componenten.
De lege spoelenplaats, alles met keramische voeten uitgevoerd en met verzilverde pennen.
De wijzer van de afstemming. De schaal wordt met de bijbehorende spoelunit geplaatst.
Een wat gedetailleerdere opnamen van de spoel-connectors.
3 ) Schema.
Het schema, voor de werking en andere details zijn er links aangemaakt voor de documentatie.
Het schema van de Wechselrichter.
4 ) De spoel-units
De kist met de spoelunits. Deze horen allemaal het zelfde nummer te hebben als de ontvanger, in dit geval nr. 130.
Zo worden de units in de laden geschoven. Links onder een verende klem die er voor zorgt dat de spoelbakken er niet spontaan uitvallen. Bij het uithalen moeten de klemmen wel even opzij gedrukt worden. Als eerste valt op deze unit nr. 55 draagt, dus eigenlijk niet bij deze ontvanger hoort. Hij zal het echter wel om doen, maar is misschien dan niet optimaal afgeregeld.
De spoelunit voor 3 tot 6 MHz. Het is voor tegenwoordige begrippen een vrij grove schaal, met de fijnregeling is het nog wel af te stemmen, maar die doet het pas vanaf 10 MHz...., de uitlezing is niet echt nauwkeurig. Een kristal-calibrator ontbreekt bij dit toestel.
De zijkant van een spoel-unit.
De achterkant van het blok, ook hier keramische voeten.
5 ) De behuizingen.
De bovenkant van de ontvangerkast. TS 40 met N3. 130. De ontvanger is bestanddeel geweest van een TS40 station of wel een "Tragbar Schwer" uitvoering.
De deksel met solide leren handgreep.
Aan de linker zijkant van de kist nog een voet om de staafantenne op te schuiven. (?)
De kast voor de spoel-units, FL 40 No. 55. En deze kast hoorde bij een "Fahrbar Leichte Funkstation". De beide delen die ik op deze pagina gezet heb, hebben elkaarin actieve dienst in het Zwitserse leger waarschijnlijk nooit gezien.
De deksel van de spoelenkist.
Het blijkt dat in deze kast nog meer materiaal vervoerd wordt.
Samen met de negen spoelunits is er nog een leren tas met antennestaven, counter-poise-draad, antennedraad, antenneverbindingssnoer. Verder nog wat antennehulpmiddelen en een antenneverbindingskabel van 80 cm om aan de zender te koppelen.
6 ) De documentatie
De meeste van de volgende links verwijzen naar de documenten op de website van Martin Bösch, Shortwave-radio Schweiz. of naar http://www.armyradio.wiki/doku.php?id=en:manuals.
Bij het niet functioneren van deze links graag een mailtje naar Jan, PA3ESY
Beschrijving van de E41 (website).
http://www.armyradio.ch/radio-manuals/se-215-se-300-regl.pdf
De volgende zijn links naar pdf's.
Datasheet van de KDD1, die elektrisch ongeveer overeenkomt met de CB220M